مقدمه
امروزه فضاهاى پياده روى شهرى يكى از مهمترين فضاهاى شهرى و عرصه هاى عمومى در شهرها هستند. جين جيكوبز پياده روها را به عنوان فضاى عمومى و اصلى شهر و نيز حياتى ترين عضو آن برمی شمرد . پياد ه روهاى شهرى مدت مديدى است كه به عنوان تربيون عمومى شهرى مطرح شد ه اند. پياده روها نيز همانند بسيارى از جنبه هاى زندگى شهرى، داراى ساختار اجتماعى و فيزيكى خاص خود هستند. در كشورهاى گوناگون، تلاشهاى زيادى در سطوح متفاوت برنامه ريزى شهرى براى تشويق و تسهيل حركت در پياد ه روها صورت مى گيرد و حمايتهاى دولتى و شهرداريها در اين زمينه سهم بسزايى دارند.آنچنان كه بسيارى از شهرها به تدوين برنامه ها و چشم اندازهاى توسعة شبكه هاى پياده در مقياسهاى زمانى متفاوت و به ويژه با چشم انداز قرن بيست ويكم همت گماشته اند.
تعریف پیاده رو
پیاده‌رو راهی است که در امتداد خیابان و برای عبور عابرین پیاده ساخته می‌شود. گاهی پیاده‌روها به وسیله جدول و یا باغچه با پوشش گیاهی (درخت، چمن، شمشاد) از خیابان جدا می‌شوند. گاهی پیاده‌روها فقط یک راه هموار مناسب برای قدم زدن و کاملا مستقل از خیابان هستند و مثلا برای تردد عابرین در یک پارک ایجاد می‌شوند.(ویکی پدیا، دانشنامه آزاد)
نيازهاي عابرين پياده
هنگام طراحي تسهيلات عابرين پياده اين مطلب را بايد در نظر گرفت که نيازهاي عابرين پياده طيف گسترده اي دارد و زماني تسهيلات مخصوص عابرين پياده موفق است که قابليت انعطاف براي برآورده کردن نيازهاي کليه گروههاي عابرين را داشته باشد.
برخي از شهروندان اکثر سفرهاي خود را به صورت پياده انجام ميدهند . برخي از افراد سالمندکودکان و نوجوانان معلولان جسمي و افرادي که توانايي خريد اتومبيل را ندارند جزو اين گروه از شهروندان محسوب ميشوند.
نيازهاي اصلي و اوليه عابرين پياده بسيار متفاوت است و ميتوان به مواردي از جمله نياز به : مسيرهاي پياده روي ايمن راحتي محلهاي مناسب براي پياده روي وجود سرپناه و محل نشستن محيط تميز و جذاب دسترسي به وسايل حمل و نقل عمومي مناظر و جذابيتهاي بصري براي تماشا (هنگام پياده روي )و امکان برقرار کردن ارتباطهاي اجتماعي با ساير شهروندان و ... با توجه به شرايط و خصوصيات جسماني بسيار متنوع ميباشد .
در طراحي تسهيلات عابرين پياده بايد به اين نکته توجه نمودبه طور مثال مسيرهاي پياده روي بايد قابل استفاده براي کليه افراد باشد. در صورتي که در پياده رو پله موجود است در کنار آن رمپي با شيب مناسب براي عبور افراد معلول موجود باشدهمچنين کف سازي پياده رو به صورتي انجام گيرد که افراد نابينا نيز قابليت استفاده از پياده رو را داشته باشند( به ويژه در مناطق مرکزي شهرها). در کنار ايستگاههاي حمل و نقل عمومي پلهاي ارتباطي موجود باشدتا عابران پياده بتوانند از پياده رو به ايستگاههاي حمل و نقل عمومي دسترسي یابند.
در اغلب کشورهاي جهان پياده روي به عنوان يک روش حمل و نقلي مورد توجه قرار گرفته است و به منظور کاهش مصرف انرژي تراکم و آلودگي هوا افراد به پياده روي و استفاده از کريدورهاي عابر پياده تشويق ميشوند. در شهرهاي ايران متاسفانه به دلايلي که در ادامه ذکر ميشود استقبال از تسهيلات پياده روي و کريدور هاي عابر پياده کم ميباشد لذا لازم است مديران شهري با احداث مسيرهاي مناسب پياده روي و يا اصلاح در کريدورهاي عابر پياده موجود به طوري که قابل استفاده براي کليه گروهها باشد اقدام به تشويق مردم به استفاده ازکريدورهاي عابر پياده در انجام سفرهاي روزانه نمايد. اهم دلايل کمي استفاده از تسهيلات عابر پياده در ايران را ميتوان موارد ذيل برشمرد :
الف-کمبود تسهيلات عابر پياده:که عبارتست از فقدان پياده رو و مسيرهاي عابر پياده عدم وجود سيستم پيوسته اي از تسهيلات عابرين پياده و يا عدم وجود تسهيلات مجزا شده عابرين براي انجام سفرها. همچنين دليل ديگر اين است که مسيرهاي عابر پياده براي کليه گروههاي استفاده کننده تجهيز نشده اند.
ب-کمبود انگيزه:به اين دليل که مسيرهاي عابرين پياده از ايمني کافي برخوردار نميباشند و نيز به علت عرض نامناسب کريدورهاي عابر پياده و وجود تراکم زياد در آنها و يا عدم وجود روشنايي کافي در مسيرهاي عابر پياده کاربران انگيزه کافي براي استفاده از کريدور هاي عابر پياده را ندارند. و مسيرهاي عابر پياده مورد استقبال آنها قرار نميگيرد.
توجه مديران شهري به اين دو نکته در طراحي مسيرهاي عابر پياده موجب ميگردد تا مسيرهاي عابر پياده از تسهيلات لازم براي استفاده گروههاي مختلف برخوردار باشند و همچنين انگيزه لازم براي استفاده کنندگان چه از لحاظ ايمني و چه از لحاظ زيبايي فراهم شود.
انواع پیاده راه ها به لحاظ محدودیت حرکت سواره
الف- پیاده راههایی که هیچ وسیله نقلیه ای اجازه تردد درآنها را ندارد.
ب- پیاده راه هایی که بعضی وسایل نقلیه بسیار کم سرعت اجازه تردد در آنها را دارد.
ج- پیاده راه هایی که در ساعات خاصی از روز ( معمولا عصرها) و یا روزهای خاصی ازهفته یا سال مانع ورود وسایل نقلیه می شوند.
تجهیزات محدوده های پیاده
1- امکاناتی برای استراحت
يكي از عناصر مهم در پهنه‌هاي پياده از نقطه نظر طراحي، پيش بيني مكانهايي براي استراحت است. مكانهايي كه شخص ميتواند در آن گردش كند و زمانيكه نياز باشد، توقف نمايد. جاييكه شخص ميتواند هم بصورت فعال و هم غيرفعال در آنچكه روي مي دهد، شركت كند.
نمیکت های نصب شده و فضاهای نشستن در طول مسیر باید پراکنده شوند تا امکان استفاده از آنها در طول پیاده راه باشد و نوع طراحی و مواد بکار رفته در ساخت آنها نیز مناسب باشد.
2- طراحي مناسب سطوح
کيفيت مصالح رويه دارای تاثير قابل توجه بر واکنش پياده ها نسبت به مسيرهاي پياده و ایجاد حس امنيت فردی سطح مناسب و حداقل تغییرات ارتفاع برای تردد همه عابرین پیاده اعم از افراد سالمند و معلولین با ویلچر همچنین عبور دوچرخه ها (چنانچه از مسیر بصورت مشترک استفاده می کنند) فراهم شود.
-3مبلمان
انواع مبلمان محدوده‌هاي پياده سبب مكث و توقف انساني در فضا و ایجاد حس‌مكان علاوه بر جنبه‌هاي عملكردي و اغناي حس زيبايي‌شناختي بصري عابران
مبلمان موجود در طول مسیر مثل نیمکت ها، دکه ها و... نباید مزاحمتی در تردد عابران پیاده ایجاد نمایند.
-4 تجهيزات بازي و سرگرمي
تجهيزات بازي و سرگرمي همچون زمينهاي اسكيت، فضاهاي بازي بولينگ و شطرنج، ميزهاي تنيس، كاشيهاي طرحدار و خطوطي براي بازيها سبب صرف زمان بيشتر عابران در فضاهاي شهري
-5نورپردازی و روشنایی
شكلي از طراحي بوده و بوسيله نوع قرارگيري نورپردازي، نشانه‌هاي شناسايي مي توانند ايجاد شوند و محدوده هاي پياده شكل گيرند.
روشنایی مناسب شامل؛ منابع روشنایی مرتفع جهت روشن کردن کلی پیاده راه و منابع روشنایی کوتاهتر برای روشن سطح پیاده رو می باشند. در پیاده راه خرید بخشی از روشنایی از فروشگاهها و مغازه ها تامین می شود.
6-گياهان و فضای سبز
ايجاد فضاي سبز در محدوده‌هاي پياده عامل تلطيف و زيباسازي فضا، آرامش روانی عابران، ایجاد سایه و بوجود آوردن مقياس انساني از طريق حضور عناصر طبيعي به جهت تعديل منظر شهري و كيفيت بخشي به فضاهاي شهري
درختان و پوشش گیاهی باید بگونه ای انتخاب شوند که رشد و تغییرات آنها مزاحم تردد عابرین پیاده نگردیده و نیاز به نگهداری و مراقبت زیادی نیز نداشته باشند.
-7 آب نماها
فواره‌ها و آب‌نما‌ها نه تنها به منظور تصفيه هوا، ايجاد خنكي و عناصر طراحي بكار مي روند بلكه همچنين مكانهاي ملاقات و مكانهايي سودمند براي نوشيدن آب و آبتني مي باشند.
-8 مراکز تفریحی و ارائه آثار فرهنگی- هنری
طراحي يك حوزه پياده، فرصت خوبي براي تلفيق هنر در مكانهاي عمومي شهري و شکل گیری هنر عامه پسند
ارائه آثار هنری امکان مناسبی جهت مکث و ایجاد کشش برای کسانی که به دلایل مختلف دیگری وارد پیاده راه شده اند (بویژه جهت کودکان همراه خانواده ها) می باشد.
اهميت طرح هاي مناسب براي عابرين پياده
طرح هاي مناسب براي عابرين پياده نه تنها شامل احداث تسهيلات جديد بلکه شامل اصلاح تسهيلات موجود عابرين مي گردد. زيرا در صورتي که دسترسي هاي عابرين پياده افزايش يافته و شرايط مناسب تري براي آنان فراهم شود طبعا تعداد بيشتري از عابرين از تسهيلات موجود و مکانهاي در نظر گرفته شده باي پياده روي استفاده خواهند کرد.
لازم است تسهيلات عابرين پياده ايمن جذاب و مناسب باشدتا به سهولت مورد استفاده قرار گيرد . در صورتيکه طراحي تسهيلات عابر پياده اصولي و صحيح باشددوام آن بيشتر و حفظ و نگهداري آن نيز آسانتر خواهد بود . بديهي است در صورتيکه طراحي و ارائه تسهيلات عابر پياده ضعيف باشد عابرين پياده هنگام استفاده از آن احساس نا امني و عدم آسايش مي نمايند و لذا ميزان استفاده آنان از اينگونه تسهيلات کاهش خواهد يافت . تسهيلات نا کارامد با طراحي ضعيف باعث ميشودعابران پياده از آن استفاده ننمايند و اين امر باعث هدر رفتن سرمايه ميشود.
عواملي که در طراحي تسهيلات عابر پياده بايد مورد توجه قرار گيردعبارتند از:ويژگي ها و مشخصات محل تراکم منطقه مبدا و مقصد سفر هاي عابران پياده ميزان استفاده عابرين از تسهيلات موجود و همچنين تعيين ميزان افزايش استفاده از تسهيلات عابر پياده در صورت اصلاح و بهبود اينگونه از تسهيلات .
در اغلب موارد مطالعات ترافيکي دقيقي در مورد ضرورت احداث مسير هاي عبور عابر پياده صورت نمي پذيرد و طراحي بر اساس شاخص هاي ترافيکي و شهر سازي (حجم عابر پياده کاربري هاي اطراف و ..) انجام نميشود. لذا اين مسيرها از عملکرد مناسبي برخوردار نبوده و مورد استقبال عابران پياده قرار نميگيرد. طراحي مناسب کريدور هاي عابر پياده با استفاده از شاخص هاي ترافيکي و افزايش ايمني آنها با استفاداه از تجهيزات مناسب (مانند نرده کشي)ميتواند باعث افزايش کارايي آنها گردد. همچنين با ايجاد تسهيلات مناسب براي عابران پياده ميتوان سفرهاي عابران پياده را به صورت ايمن و يکپارچه ايجاد نمود.
خط مشي هاي اصلي در طراحي مسيرهاي عابران پياده در معابر شهري شامل موارد زير است :
ايجاد مسيرهاي مناسب براي حرکت عابران پياده
توجه به نيازهاي عابرين پياده در کليه تسهيلات حمل و نقل
اولويت دادن به طرح هاي حمل و نقل که مورد استفاده عابرين قرار ميگيرد.
ايجاد مسيرهاي پيوسته عابر پياده
افزايش ايمني و تردد عابرين پياده
حمايت از طرحهاي کاربري زمين و حمل و نقل که تسهيلات عابر پياده در آنها منظور شده باشد.
فراهم آوردن دسترسي آسان و مسيري مناسب براي معلولين و افراد کم توان
ايجاد دسترسي مناسب بين کريدورهاي عابر پياده و سيستم هاي حمل و نقلي مختلف (ايستگاههاي اتوبوس و تاکسي و…)
طراحي مسير عابر پياده بر اساس پارامترهاي اصلي ترافيکي(مانندحجم عابر پياده کاربري زمينهاي اطراف و.... )
نکات مورد توجه در طراحی مسیرهای تردد عابران
به طور کلي مسئولان شهري بايد در طراحي مسيرهاي تردد عابران پياده به نکات زير توجه نمايند :
مسيرهاي عابرين پياده بايد داراي عرض کافي باشند لازم است عرض اين مسيرها با توجه به کاربري هاي زمينهاي اطراف و نيز با توجه به حجم موجود عابرين پياده ،طراحي شود تا از سطح سرويس مناسبي برخوردار باشد و برنامه ريزي در خصوص برآورده نمودن نيازهاي عابران پياده حد اقل براي يک دوره 5 ساله صورت پذيرد.
ميسرهاي عابر پياده بايد طوري طراحي شود تا پيوستگي ميان پياده روها ،خط کشي هاي عابر پياده، پلهاي زير گذر و رو گذر و ساير تسهيلات فراهم شده براي عابران پياده به وجود ايد اين مسئله ميتواند با نصب نرده ، پلهاي ارتباطي مناسب در ميسر عابران پياده بر روي کانالهاي زهکشي و .. تامين گردد .
مسير عابران پياده حتي الامکان بايد طوري طراحي شود تاکوتاه ترين مسير را براي عبور عابران پياده فراهم نمايند.
مسيرهاي عابر پياده بايد به طور کامل از مسير وسايل نقليه به وسيله جدول ، باغچه ، جوي آب و... جدا شود و مسير ايمن براي عبور عابران فراهم نمايد .
مسيرهاي عابران پياده لازم است طوري طراحي شوند که قابليت استفاده براي گروههاي مختلف مردم سالمندان و معلولين و ... را داشته باشند و در طراحي انها وجود عرض کافي براي عبور عابران پياده ،شيب مناسب ،روسازي و زهکشي مناسب و... لحاظ شود.
مسيرهاي عابران پياده لازم است توسط خط کشي ها تابلوها علايم باز تابنده و تجهيزات ايمني هم براي رانندگان و هم براي عابران پياده مشخص گردد .
مسيرهاي عابران پياده بايد از ايمني کافي برخوردار بوده و روشنايي کافي براي آنها تامين گردد همچنين در نقاطي در معبر که عرض سواره رو زياد ميباشد و حجم تردد عابران پياده از عرض معبر قابل توجهي بوده و يا مراکز جذب سفر عمده در طرفين معبر موجود ميباشد لازم است از پلهاي رو گذر و يا مسيرهاي زير گذر به شکل مناسب و به ايمني کافي استفاده گردد .
در صورت انجام مطالعات کافي در محدوده مرکزي شهرها ميتوان بعضي از معابر را تنها به عابرين پياده اختصاص داد و از ورود وسايل نقليه به آن معابر جلو گيري نمود بدين منظور لازم است از راهکارهاي مديريتي براي توسعه پياده روي استفاده نمود.
براي عبور ايمن عابران پياده از عرض معابر شهري در صورتي که سرعت وسايل نقليه و يا عرض معابر زياد باشد لازم است از روشهاي آرام سازي ترافيک براي وسايل نقليه استفاده شود. روشهاي آرام سازي ترافيک طي دستور العمل هاي جداگانه اي توسط دفتر حمل و نقل وزارت کشور تهيه و به استانهاي کشور ارسال شده است بدين منظور در صورتي که حجم عابران پياده در نقطه اي از معبر زياد بوده و با مشکل ايمني يا تداخل با وسايل نقليه مواجه باشند ميتوان از چراغهاي راهنمايي مخصوص عبور عابران پياده استفاده نمود
ارتباط مناسبي بين کريدور هاي عابر پياده و ايستگاههاي حمل و نقل عمومي در سطح معابر لازم است ايجاد شود.
بهتر است کريدورهاي عابر پياده ترتيب فضاهاي جذابي براي عبور استفاده کنندگان گردد. بدين منظور لازم است کريدورهاي عابر پياده به مبلمان شهري و فضاي سبز مناسب مجهز گردند و همچنين در پاکسازي و حفظ و نگهداري آنها اقدامات مقتضي صورت پذيرد.
نتيجه گيرى
امروزه، محدوده هاى پياده يكى از مهم ترين فضاهاى شهرى و عرصه هاى عمومى در شهرها هستند كه به ويژه به دليل شاخصة مقياس انسانى، ايجاد پويايى و افزايش تعاملات اجتماع در عصر ارتباطات مجازى، بسيار مورد توجه صاحب نظران هستند. هم چنين، پهنه هاى پياده داراى عملكردهاى فراوان و متنوع گذران اوقات فراغت، مانند استراحت، بازى و سرگرمى، فضاى سبز، خريد و عرضة آثار فرهنگى و هنرى هستند كه بر جذابيت آنها به عنوان يك فضاى تفريحى بيش از پيش مى افزايد. به همين ترتيب، محدوده هاى پياده به دليل ويژگيهاى چند بعدى خود كه تعامل عوامل اصلى طراحى كالبدى يك فضاى فراغتى هم چون پاسخ گويى به طيفهاي گوناگون نيازهاى فراغتى استفاده كنندگان، دربرگيرى تمامي زمان هاى استفاده از فضا، اقتصادى بودن و قابليت انجام تمامى فعاليتهاى فعال و غير فعال را شامل مى شود، به عنوان يكى از بهترين، كم هزينه ترين، در دسترس ترين و مورد توجه ترين فضاهاى تفريحى و گذران اوقات فراغت در دنيا مطرح و روزبه روز در حال گسترش هستند. آن چنان كه در حال حاضر، شبكه ها و پهنه هاى پيادة چند منظوره به عنوان يكى از اصلى ترين موارد توسعه يافتگى و رقابت شهرها، به منظور جذب گردشگران و رونق اقتصادى به شمار مى روند.